Eski Mezopotamya Tarihi - Yazı ve Sümerler

Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi - Mezopotamya'nın Tarih Öncesi Dönemleri

Orta Asya Tarihi - Ek Çalışma Genel

Orta Asya Türk Tarihi - Rusya'daki Türkler

Orta Asya Türk Tarihi - Türkistan Hanlıkları

Türkistan Hanlıkları

ÖZBEK HANLIKLARI

• Buhara Hanlığı : Maveraünnehir
• Ebu Hayrlılar: Şibaniler
• Astrahanlılar: Tukay Timurlular, Caniler Canoğulları
• Mangıtlar:
•  MUHAMMED RAHİM: CENGİZ SOYUNDAN OLMAYAN İLK HAN
• Emir Haydar'ın medreselerde okutmak üzere Osm'dan kitap istemesi
• Son: Alim Han
• Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti
• Hive Hanlığı: 
• Arapşahiler
• Kurucu İlbars
• Yadıgariler
• Son: Anuşa Bahadır
• Cengiz Han'ın tahribatı yüzünden Hazar'a dökülen AMU DERYA NEHRİ, tekrar Aral'a dökülüyor. Halk: Başkale'de.

• Kukla Hanlar: 
• Nadir Şah'tan sonra iç mücadeleler
• Son:Ebu'l Gazi
• Önemli bir isim: Henry Hoyle Howorth
• Kongratlar
• Allah Kulu Han
• General Perovski, İgnatiyev ve Petroviç xxxxx
• Abdullah ve Cüneyd Han
• Rus himayesi
• Hokand Hanlığı (Fergana Hanlığı)
• Şahruh Biy
• Ming Hanlığı idaresi
• En güçlü: ALİM
• ÖMER HAN: Soylu kesimin geri kazanılması
• M. Ali: Çin ile başarılı anlaşmalar ve başarılı seferler
• Ruslar'ın Çimkent, Taşkent, Evliya ata'yı almasıyla çöküş
• Hüdayar'ın Rus üstünlüğünü kabul etmesi.
• Kazak Hanlığı
• Rusya'da Büyük, Küçük, Orta Cüz
• Doğu Çağatay Hanlığı'ndan Esen Buka Han'ın Çü bölgesine yerleştirdiği halk.
• Kasım, Hak Nazar, Tevkel Han, İşim Han

YARKEND HANLIĞI

• Sultan Said Han'ın Andican, Sarı Uygurlar, Bedehşan, Moğulistan ve Tibet Seferleri
• İshak Veli
• En güçlü: Muhammed Han
• Karadağlı Hocalar Cemiyeti'nin Hocalar Dv. kurması
• Cungar Hanlığı himayesi

NOT:

Şii Safevi Dv. ve Rusya ile hanlıkların çatışması; halife kararları, tabiiyet bildirme gibi durumlar Osm. ilişkilerini doğuruyor.

Orta Asya Türk Tarihi - Babürler

Orta Asya Türk Tarihi - Timur Uygarlığı

Orta Asya Türk Tarihi - Timur ve Babür

Timur

• Afganistan, Maveraünnehir, Moğolistan'da
• Timur: Emir Timur Göregen, Temurbek
• Timur x Beyazıt : ANKARA SAVAŞI
• NEDEN?
• Erzincan Emirliği meselesi
• Anadolu beylerinin şikayetleri
• Timur'un Sivas'ı alması
• Karakoyunluların Beyazıt'a sığınması
• Mülteciler meselesi
• SONUÇ?
• And. siyasi birliği bozuldu.
• Karamanoğulları tekrar canlandı.
• Bizanslılar bazı yerleri Osm'dan geri aldı.
• Bizans'ın ömrü 500 yıl uzadı.
• Osmanlı Fetret devrine girdi.

Ebu Said

• Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Moğollarla çatışma
• Horasan ve Herat'ı alma.
• Akkoyunlu Uzun Hasan'a esir düşme.

Hüseyin Baykara

• Vergilerden muaf ediyor.
• Belh'i alıyor: Burası Hindistan, Maveraünnehir ve Horasan'ı bağladığı için çok mühim.
• Bediüzzaman, Mh. Kasım ve Mh. Hüseyin isyanları
• Timurlu mirza ve emirler sürekli çekişme halinde
• Bu karışıklıklar, Özbekler'in ve Moğollar'ın işine yarıyor.
• Şeybani Buhara ve Semerkand'ı alıyor.
• Belh'i kuşatıyor.
• Şeybani yüzünden Maveraünnehir ve Horasan'daki Timur hakimiyeti sona eriyor.
• Ebu Said'in torunu Babür, Kabil'e gidince Timur varlığı Hindistan'a yol alıyor.

Orta Asya Türk Tarihi - Tatar Hanlıkları

Orta Asya Türk Tarihi - Altın Orda'da Kültür Uygarlık

Altın Orda'da Kültür ve Uygarlık

• Kabile Beyleri:
• Kıyat
• Kangırat
• Mangıt
• Şirin
• Barın
• Secut
• Mirzalar:
• Nogay
• Mamay
• Edigey
• Alınan vergiler:
• Kendi bünyesinden
• Rus knezliklerinden ve yabancı tüccarlardan:
• Yasak, tamga, kalan, sabanlık, yem, süsün, köprü parası, ordu parası, koltka
• Alınan öşürler:
• 1/10 oranında Kalan
• 1/100 oranında hayvan vergisi: Kapçur
• Tüccarlardan tamga
• Ev vergisi Tütün
• Toprak vergisi Salığ
• Ulak ve memurlara para toplamak için vergi Süsün
• Şehirler:
• Bulgar
• Macar
• Ükek
• Suvar
• Biluyar
• Ordupazar
• Saraycık
• Astrahan
• Kefe
• Kerç
• Suğdak
• Harezm (Urgenç)
• Gülistan

• Akdeniz, Bizans İran ve Kırımla ticaret
• Karadeniz ile Çin arası ticaret yollarının güvenliğini sağlama
• Şunlarla ticaret:
• İlhanlılar
• Litvanya
• Venedik
• Memlükler
• Cenova
• Avrupa knezlikleri
• Kürk, deri, balmumu, tahıl, peynir, şarap, balık, at, esir ticareti
• Altın yerine mal değerli
• Kefe Limanı çok önemli bir ticari merkez
• Buhara ile pamuk ve halı ticareti
• Hindistan ile inci ve mercan ticareti

• İbn Nasrul Mausili :Tıp eserleri
• Kısasul Enbiya: Rabguzi
• Cümcüme Sultan, Kisekbaş Destanı: Hisam Katib

Orta Asya Türk Tarihi - Altın Orda Devleti

Altın Orda Devleti: Cuci Ulusu

• Kurucu: Batu
• Nerelerde geçiyor?
• Yabancı kaynaklar:
• Rus kronikleri
• Arap Fars el yazmaları
• Ermeni Gürcü yıllıkları
• Batı seyahatnameleri
• Edigey Destanı
• Kutb'un Hüsrev ve Şirin'i
• Ötemiş Hacı'nın Cengizname'si
• Altay Dağları, Batı Sibirya, Deşt-i Kıpçak bölgesi
• Berke Han
• İlhanlılar'la mücadele
• NOGAY MİRZA : Bizans seferi
• Nüfus sayımı, vergi toplama, posta işleri(yam) : BUNLARA BAKAN SİSTEM: DARUGA
• Yam (posta) ÖGEDAY zamanında geliştirilmişti.
• Kendi adına para bastıran : MENGÜ TİMUR  / Bu dönemde Nogay Mirza Bulgar Knezliği'ni alıyor.
• En parlak dönem: ÖZBEK HAN
• İslamiyet yayılıyor.
• Dinlere hoşgörü.
• İmar ve bayındırlık
• Bizans İmp. III. Andronik'in kızı ile evlenme.
• BatuHan sülalesi Canibek Han ile sona eriyor.
• Berdibek Han'dan sonra Fetret devri var. 
• Bu devirde etkili bir isim: MOMAY -ya da MAMAY- MİRZA
• Kulikovskaya Muharebesi: Moskova'nın Altın Orda'yı yenme ihtimali olsa da yine de yenemiyorlar.
• Fetretten sonra Altın Orda'yı toparlayan TOKTAMIŞ HAN
• Altın Orda parçalandıktan sonra ortaya hangi devletler çıkıyor?
• Nogay Ordası
• Özbek Ordası
• Kazak Ordası
• Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Sibir Hanlıkları
• 1502'ye dek devam eden Saray merkezli Büyük Orda

Orta Asya Türk Tarihi - Cengiz'in Varisleri

Moğol İmparatorluğu'nun Varisleri

İlhanlı Devleti: HÜLAGÜ

• Alamut'ta İsmaililer'e son veriyor.
• Bağdat'ta Abbasiler'e son veriyor.
• Memlük hükümdarı Rükneddin Baybars ile AYN CALUT SAVAŞI yapıyor.
• Azerbeycan'da Altın Orda, Horasan'da Çağatay Hanlığı tarafından varlıkları tehdit altında.
• GEYHATÜ'nun ÇAV adlı kağıt parası
• İslamiyet'i resmi din haline getiren GAZAN
• OLCAYTU'nun Gilan'ı alması, jest olarak Gazan'ın tuttuğu Memlük elçilerini Mısır'a geri yollaması
• Tebriz ve Azerbeycan'da etkililer
• Ucan, Gazaniye, Mahmudabad, Rab-i Reşidi, Sultaniyye
• Meraga Rasathanesi
• CÜNEYNİ'nin idamı : Abaka Han'ı zehirlediği için.

Çağatay Hanlığı

• Algu Han, Mübarekşah, Barak, Tuwa
• Müslüman olunca Barak GIYASEDDİN, Tarmaşirin de ALAADDİN adını alıyor.
• Emir Kazgan ve Timur ile Türkleşiyorlar.

Ögeday Hanlığı

• Etkili isim: TÖREGENE HATUN
• Ögeday'dan sonra Tuluy, Kaydu, Çopar / gitgide zayıflama

Altınorda Devleti : Cuci'nin oğlu Batu

Orta Asya Türk Tarihi - Cengiz Han ve Moğollar

Cengiz Han ve Moğollar

• Yazıyı Uygurlar'dan aldılar.
• Ural Altay
• Cengiz Han; Ak, Kara ve Barbar Tatarlar olarak üçe ayrılan kollardan Kara Tatarlar'a dahil ki bunlar Gobi Çölü'ndeler.
• Cengiz Han kimlerle savaşıyor ve alıyor?
• Kırgızlar
• Karluklar
• Tangutlar
• Naymanlar
• Merkitler
• Karahitaylar
• Harzemşahlar: Batı yolu bu vesile ile açılıyor. / Sebep: Harzemşahlar'ın Otrar'da ticari Moğol kafilesine saldırması.
• Cengiz Han'ın oğulları:
• Avla ilgilenen Cuci / Batı Sibirya
• Yasalarda başarılı Çağatay
• İç işlerde başarılı Ögeday
• Askeri başarıları olan Tuluy / Moğolistan
• Cengiz Han öldükten sonra:

Ögeday

• Kin Devleti (Çin), Song, Kore, İran, Azb, Diyarbakır, Mardin, Gürcistan, Doğu Avrupa, Moskova, Polonya, Dalmaçya, Afganistan, Hindistan'a başarılı seferler.
• Kösedağ Savaşı x Selçuklular ile / Bu galibiyet ile Anadolu'da Moğol hakimiyeti
• Karakurum şehrini kuruyor.

Güyük Han: Müslüman düşmanı, Hristiyanlığı yayıyor.

Möngke Han

• Çağatay ve Ögeday'dan kalan muhalif kolları temizliyor.
• Çin'e Kubilay'ı, İran tarafına Hülagü'yü koyuyor.
• Kubilay, Çin'de Tay krallığı ve Vietnam'ı alırken; Hülagü Azerbaycan, İran, Irak, Bağdat'ı alarak İlhanlı Devleti'ni kuruyor.

Kubilay

• MOĞOLLAR'IN SON BÜYÜK HÜKÜMDARI
• ÇİN'İN TAMAMINA HÜKMEDEN İLK YABANCI LİDER
• Başkenti Han Balık yapıyor. (Pekin)
• Sung Devleti
• Japonya'yı işgal etme teşebbüsü
• Ülkesini 12 eyalete ayırıyor.
• Nüfus sayımı, posta, tarım

Orta Asya Türk Tarihi - Doğu Avrupa Türkleri

Doğu Avrupa Türkleri

Avrupa Hun Devleti

• Balamir önderliğinde Kavimler Göçü / Ostrogotlar ve Vizigotlarla karşılaşma
• Uldız adlı komutanın başarıları
• Rua döneminde Esla adlı elçinin başarıları
• Rua'dan sonra tahta geçen ATİLLA ve dillere destan şanı :)
• I. ve II. Balkan Seferleri
• Anatolius Barış Antlaşması
• Doğu ve Batı Roma'ya başarılı seferler
• Atilla'nın ölümüyle Romalılar'a ve Bulgarlar'a yenik düşme/katılma

Avarlar

• Sasaniler'le birleşip İstanbul kuşatmaları çalışmaları
• Başarısız çünkü donanmaları yok.
• Frank Kralı Şarlman tarafından yıkılıyorlar.
• Doğu Macaristan ve Balkanlar'a dağılıyorlar.
• I. Justinaos Avar akınlarını durdurmak için Antlar ve Slavlardan oluşan setler kuruyor.

Sabarlar

• Sibirya, Kafkasya
• Önce Sasaniler'i, sonra Bizans'ı destekliyorlar
• Avarlar yıkıyor. 
• Kraliçe Boarık

Hazarlar

• Araplar'la mücadeleler / Özellikle Mervan'la
• Zorla Müslümanlığı kabul ediyorlar
• Bizans ile iyi ilişkiler içindeler 
• Bu iyi ilişkiler, Bizans'ın kovduğu Yahudiler Hazarlar'a sığınınca bozuluyor.
• Ruslar ve Peçeneklerle çatışmalar
• Musevilik

Bulgarlar

• Ceasar ünvanı alan Bulgar hanı: Tervel
• Büyük Bulgar Devleti: Patrik ünvanı alan Kubrat Han
• Tuna Bulgar Devleti : Çar ünvanı alan Boris / Slavlaştılar
• İtil Bulgar Devleti: 
• Müslümanlar. Hatta Müslümanlığın doğu Avrupa'daki temsilcileri.
• Ruslar ve Moğollar'la çatışmalar
• Kazan Türkleri
• Almış Han'a gelen İbn-i Faldan isimli elçi ile Abbasi halifesine bağlanıyorlar.

Peçenekler

• Deşt-i Kıpçak yöresindeler
• Ruslar'la çatışıyorlar hatta Karadeniz'e inmelerini engelliyorlar.
• Bizans ile iyi ilişkiler içindeler hatta Bizans ordusunda paralı askerlik bile yapıyorlar.
• Bizans ve Kumanlar'ın Lebunium Savaşı ile Peçenekler'i yıkması

Uzlar

• Oğuzlar'a bağlılar
• Peçeneklerle savaşıyorlar
• Kumanlara bağlanıyorlar.

Kuman-Kıpçaklar

• Güney Rusya, Moldova civarları
• Selçuklular karşısında Gürcüler'e yardım ediyorlar.
• Harzemşah ordularında görev alıyorlar.
• İtil Bulgarları'na sığınıyorlar.
• İzzettin Aybek'in sultanlığı ile Eyyübiler'i ele geçiriyorlar.

Orta Asya Türk Tarihi - Uygurlar

Uygurlar

• Uy:Müttefik
• Uygur: Takip, oymak, müttefik, şahin anlamları
• Töles boyları, Selenga Irmağı
• Çin x Arap Talas Savaşı (751), Uygurlar'ı güçlendiriyor.
• Bayan Çor, Bögü Kağan, Tarkan, Kutkamış Bilge Kağan, Kutluk Bilge Kağan liderleri
• Maniheizm / Resmi din haline getiren : BÖGÜ
• Bögü, Kırgızlar'ı mağlup eden, Çin'in başkentini Tibetliler'den kurtaran biri.
• Tibetliler ve Karluklular alınıyor.
• Kırgızlar yıkıyor.
• Yıkıldıktan sonra Doğu Türkistan'da GANSU UYGURLARI kuruluyor.
• Liao Devleti, Tangutlar ve Cengiz Moğolları'nın hakimiyetine giriyorlar.
• Son Uygur kağanı: Enian Tegin
• Ünlü Uygur şehirleri:
• Kaşgar
• Beşbalık
• Ordubalık
• Kuça
• Turfan
• Kumul
• İlk kez kendilerine has alfabeleri ile kitap basanlar Uygurlar. Maitrismit - Altun Yaruk (dini)

Kırgızlar

• Ordubalık'ı ele geçiriyorlar.
• Çinliler'le birleşip Hunlar'a saldırıyorlar.
• Juan Juanlar'a ve Töles boylarına bağlanıyorlar.
• Göktürkler'e sadık kalıyorlar.
• Moğollar'a giriyorlar.

Türgişler

• Batı Göktürkler'e bağlılar.
• Göktürkler'le (Tonyukuk ile) savaş: BOLÇU SAVAŞI : Baga Tarkan
• Sulu Kağan en parlak dönem
• Araplar'la mücadele ediyorlar.
• Maveraünnehir, Buhara, Belh, Semerkand'dalar.
• Yıkılınca yerlerine Karluklar kuruluyor.

Tölesler

• Gaoche arabaları
• Hunlar'a bağlı onlarca Türk boyu
• Tarduşlar, Uygurlar, Avarlar, Hazarlar, Oğuzlar, Peçenekler, Karluklar, Kuman Kıpçaklar, Kırgızlar, Basmiller, On Oklar, Ogurlar, Kitan, Tatabi, Dokuz Tatar ve Otuz Tatar boyları.

Karluklar

• Arap ilerleyişini durduran Türgişler zayıflayınca yerlerine geçiyorlar.
• Talas Savaşı'nda Araplar'ı destekliyorlar.
• Bilge Kül Kadir Kağan (Karahan) Balgasun'da Karahanlılar'ı kuruyor.
• İslamiyet'i kabul eden ilk Türk kitlesi Karluklar
• İslamiyet'i kabul eden ilk Türk devleti Karahanlılar
• Karahitaylar'ın Katvan Savaşı x Harzemşahlar
• Moğollar'a bağlanıyorlar.

Oğuzlar

• Ünlü kentleri:
• Yenikent
• Karacuk
• Cend
• Suğnak
• Karnak
• Sütkent
• Üçoklar, Bozoklar kolları. Bozoklar'ın Karadeniz'e giden Uzlar kolundan Anadolu Selçukluları ve Türkmenler oluşuyor.

Orta Asya Türk Tarihi - İlk Dönemler

İlk Dönemler

• Tarihte Türk adı taşıyan ilk topluluklar:
• Heredot: Targita - Tyrkaeler
• Tevrat: Takharma - Yafes'in torunu
• Eski Hint kaynakları: Turukha
• Çin: Tikler
• Fars : Turan, Tur
• Resmi ilk Türk kelimesinin kullanılması: GÖKTÜRKLER
• İlk kez Turkhia kelimesi nerede geçer? MENANDROS (Bizans)
• Türk kelimesinin anlamları:
• türemiş, töreli, sert, kamil, cezbetmek, deniz kıyısında oturan adam, miğfer, terk edilmiş, olgunluk çağı, doğuş, yaratılış

Asya Hunları

• Kurucu:  Teoman
• Oğlu Metehan
• Teoman, Metehan'ı YÜEÇİ devletine barış teminatı olarak gönderiyor.
• Metehan'ın aldığı yerler ve topluluklar:
• Tunghular
• Yüeçiler
• İpek Yolu
• Ordos 
• Yen ve Tai
• Metehan, Çin'i yıllık vergiye bağlıyor.
• Ünlü Asya Hunları kentleri: Turfan, Kuçar, Yarkent
• Metehan'dan sonra gitgide zayıflayan Asya Hunları Çin hakimiyetine girelim diyenler ve girmeyelim diyenler olarak ikiye bölünüyor.
• GİRELİM DİYENLER: HOHANYEH: DOĞU ASYA HUN DEVLETİ
• GİRMEYELİM DİYENLER: ÇUÇİ : BATI ASYA HUN DEVLETİ
• Çu Talas merkezli kent
• Yü Tanhu kısa süreliğine tekrar Türkleri topluyor. Anca Kuzey ve Güney Asya Hunları olarak bu kez, ikiye bölünüyorlar. Güney Hunları Çin hk. girereken, Kuzey Hunları baskılarla yıkılıyor. 

Ak Hunlar

• Eftalitler diğer adları
• Juan Juanlar'a bağlılar
• Behram Gur zamanında Sasaniler'le çatışma
• Bastırılan bir Mazdek İsyanı
• Göktürk ve Sasaniler'in ortak çalışmaları sonucu yıkılıyor.

Tabgaçlar

• Kurucu: Kouei
• Kuzeybatı Çin
• En parlak: Tao
• İpek Yolu hakimiyeti
• Budizm düşmanı
• Tao'nun torunu Siun onun aksine Budizm'i benimsiyor ve asimile oluyorlar.
• Doğu ve Batı Wei olarak iki kola ayrılıp Çin'e katılıyorlar.

Göktürk Devleti

• Mançurya'dan Karadeniz'e
• Kurucu: Bumin Kağan
• En parlak: Mukan Kağan
• Fatih ünvanı
• Batıda İstemi Yabgu : Sasaniler'le Bizans'a karşı işbirliği: ANÜŞİRVAN SAVAŞI
• Mukan'dan sonra Taspar batıya Börü, doğuya İşbara'yı atıyor.
• Taspar'ın ölümünden sonra batı: Tardu, doğu: İşbara oluyor.
• TARDU'NUN BATI GÖKTÜRK DEVLETİ
• İŞBARA'NIN DOĞU GÖKTÜRK DEVLETİ
• 630-681 Fetret Devri
• Kutlug (İlteriş Kağan) ve Vezir Tonyukuk bu devirden kurtaran.
• II. Göktürk Devleti kuruluyor.
• Kapgan Kağan
• Bilge Kağan
• ORHUN ABİDELERİ : Göktürkler'i yok olmaktan kurtaranları anlatıyor. 
• Bilge Kağan
• Kül Tegin
• Tonyukuk
• Basmil ve Uygurlar'ın baskıları sonucu Bilge Kağan II. Göktürk Devleti'ni yıkıyor ve Uygurlar'ı kuruyor.

Notlar:

• Aygucı: Meclis başkanı
• Ayukı: 2. hükümet
• Yabgu, şad, tekin, tudun, ilteber ünvanları
• Oguş:Urug:Bod:Bodun:İl(El)

Eski Anadolu Tarihi - Ek Çalışmalar 2

Eski Anadolu Tarihi - Başlıca İskit Tanrıları

Eski Anadolu Tarihi - Ek Çalışmalar

Eski Anadolu Tarihi - Kimmerler ve İskitler

Kimmerler ve İskitler

• Kimmerler, Karadeniz'in kuzeyindeler : Dinyester Nehri ve Volga Nehri civarı
• İskitler, Volga ve Çin'in iç kısımlarına dek olan bölgedeler
• İskitler, Messagetler ile savaşı kaybederek Kimmerler'e doğru göç ile geliyor.
• Bunlar üzerine göç başlıyor:
• Kimmerler, Orta Anadolu, Karadeniz ve Edremit civarı
• İskitler: Doğu Anadolu, Kuzeybatı iran ve Mannai ülkesi ile Rusya'nın güneyi
• Kimmerler hangi kaynaklarda nasıl geçiyor?
• Yunan kaynaklarında Kimmeroi
• Asur kaynaklarında Gimirrai
• Tevrat'ta Gamer
• İskitler hangi kaynaklarda nasıl geçiyor?
• Yunan: Skytler
• Pers: Sakalar
• Asur: Aşkuzailer
• Urartu: İşkigulu
• İskitler Urartu'yu yıkıyor; Asurlular'la ittifak ediyor ve Asurlular Kimmerler ile Medler'i yeniyor.
• İskitler ve Medler birleşerek Ninova'yı tahrip ediyor, Asurlular'ı yıkıyor.
• Perslerle ve Makedonlarla çatışıyor, Roma ile yakın ilişkiler.
• Doğu Germen kökenli Gotlar yıkıyor.
• Kimmer kalıntıları:
• Sard
• Gordion
• Demircihöyük
• Sarıkent
• Ephesos
• Boğazköy
• Ünye
• Gümüşhacıköy (Amasya) YANİ BATI ANADOLU AĞIRLIKLI
• İskit kalıntıları:
• Altıntepe
• Ayanis
• Çavuştepe
• Değirmentepe
• Toprakkale
• Kargamış
• Kayalıdere
• Muş
• Sultantepe
• Yukarı Anzaf Kalesi
• Zincirli YANİ DOĞU AĞIRLIKLI
• Önemli İskit yapıları şuralarda: Mannoai, Urmiye Gölü, Ziwiye
• İskit kızları, üç düşman öldürmedikçe evlenemez.
• Akinakes kılıçları (kısa)
• İSKİT TANRILARI:
• Tabiti: Ocak tanrısı
• Ares: Savaş tanrısı
• Oitosyros: Işık tanrısı
• Thagimasidos: Deniz tanrısı
• Papaios: Gök tanrısı
• Abi: Toprak tanrısı
• Argimpasa: Güzellik tanrısı
• Gerrhas: Nekropol alanları
• Kurgan mezarlar: Solocha ve Küloba
• En fazla bozkır sanat eseri Tuna ve Don nehri arası
• İskitlerde altın, gümüş ve bronz işleme
• HAYVAN ÜSLUBU

Eski Anadolu Tarihi - Lidyalılar

Lidyalılar

• Trak kökenli
• Lidyalılar hakkında yazanlar:
• Thukydides
• Ksenephon
• Amasyalı Strabon
• Lidyalılar'a ilişkin bilgilere şu kaynaklarda rastlanır:
• Lidce yazılar
• Asur, Mısır, Pers, Arami ve Babil kaynakları
• İlyada (Homeros)
• Herodot
• Hititçe tabletler
• Luwi hiyeroglifleri
• Geç Tunç Çağı kaynakları
• Küçük Menderes (Kaistros) ve Gediz (Hermos) arası.
• Lidce: Hint Avrupa dili
• Başkent: Sard
• Balkan kökenli göç hareketleri
• Mısır'a saldırı: Merneptah ve III. Ramses : Ege göçleri ve deniz kavimleri
• Karanlık Çağ: İlyada'ya göre Maiona adlı yerde geçiyor.
• Üç önemli hanedan:
• Atyadlar : Lydos
• Heraklidler: Argon
• Mermnadlar: Gyges
• Heraklid hükümdarları:
• Atys
• Meles
• Myrsos
• Dasyklos
• Sodyattes
• Maksos
• Kados
• Kandaules
• Lidya Kralları:
• Gyges : Kimmerler öldürüyor.
• Ardys
• Sodyattes
• Alyattes x Med Kralı Kyaksares : SAVAŞI GÜNEŞ TUTULMASI BİTİRİYOR.
• Kroisos X Pers Kralı Kyros : Apollon kehanetleri
• Bozdağ'daki Tmolos Altın Madenleri
• Kimmerler'i yendiler.
• Pers egemenliğine girme, Büyük İsk. tarafından kurtarılma, Bergama Krallığı'na girme, Roma eyaleti haline gelme (Asya adı alarak)
• Monarşi
• Kentleşme yok.
• Altın çıkarılan çay: PAKTALOS
• İlk madeni para
• İlk Lidya sikkeleri : Elektron + altın + gümüş
• İlk altın ayrıştırma tekniği
• Kibele ya da Kuvava Tanrıçaları
• Ölümden sonra yaşama inanç, bu yüzden ölü yakma yok : inhumasyon
• Sosyal statüye göre mezarlar ve defin törenleri
• Tümülüsler Marmara Gölü, Uşak, Manisa etrafında. (Soylu mezarları: Kaya Mezarlar)
• Akropol: Yüksek kent (Saray, tapınak, idare)
• Aşağı kentte tüccar, zanaatkar, halk ve askerler
• Tapınak modeli mermer heykeller
• Altın, gümüş, fildişi, mermer
• Köhnüş Vadisi: Aslantaş, kremasyonlu kaya mezar
• En büyük Frig kaya mezarı- nekropolü : Köhnüş'te.
• YALNIZCA FRİGLERE ÖZGÜ GEOMETRİK BEZEMELER
• Omfaloslu kaseler, fibulalar : Geç Hitit Asur etkisi, dövme döküm
• Ahşap işleme ve mobilyacılık çok yaygın
• Fildişi kakmalar.

Eski Anadolu Tarihi - Frigler

Frigler (Brigler)

• MÖ 9. ve MÖ 7. yy
• Ankara ve çevresi
• Avrupa kökenli Trak topluluk
• Kral Yolu ülkeyi ikiye ayırır:
• Büyük Frigya: Gordion (Polatlı ve Yassohöyük), Ankyra, Kelainai, Apameia (Afyon, Dinar)
• Küçük Frigya: Eskişehir Yazılıkaya (Midas), Dorlion, Midaion, Alpu, Kotiaion (Kütahya), Aiozonai (Çavdarhisar Kütahya), Kodaio Gediz
• Başkent: Gordion
• Merkezi krallık yerine birçok beylik
• Yassıhöyük ortostatları
• İlk kral Gordios: oğlu Midas (İLK DEMİR ÇAĞI KRALI)
• Midas, Asur kaynaklarında Muşkili Mita olarak geçer.
• Midas Asur Kralı II. Sargon ile önce savaşıyor, sonra Kimmerler'e karşı birleşiyor.
• Midas Kyme ile evli
• Frigçe: Hint Avrupa Dili: Trak ve Eski Yunanca / Fenike alfabesi ve boustrophedon stilinde.
• Kentleşme yok
• GEOMETRİK BEZEMELER
• Ana Tanrıça: Matar (Doğa ana inancı)
• Hititler: Kubaba
• Yunanlar: Meter Megale, Kibele
• Romalılar: Magna Mater diyor bu tanrıya.
• Önemli Anıtlar
• Yazılıkaya Midas
• Areyastis
• Bitmemiş Anıt
• Deliklitaş (Kütahya Tavşanlı)
• Bahsayiş (Kümbet Valisi)
• Malltaş (Köhnüş Vadisi)
• Burmeç, Aslankaya
• Kumca, Boğazkapı
• Büyük ve Küçük Kaya Anıtları
• Aslankaya: İKİ ASLAN ARASI İKİ KANATLI KAPI:EPİFANİ TANRIÇASI /Sunak ve nişler

Eski Anadolu Tarihi - Urartular

Urartular

• Van,Tuşpa
• Geç Hitit Devletleri'ne HATE diyor.
• Frigler, Mana ve Med Krallıkları, Asurlular ile ilişkiler
• SİTADEL: Yüksek kayalar üzerindeki yerleşim yapıları
• Asur Krallığı şu 3 bölgede egemen:
• Üçtepe, Tuşhan, Yukarı Dicle
• Amedi (Diyarbakır)
• Tidu (Tepe)
• II. Sarduri: Habibuşağı Yazıtı
• Kuzeyde en uç nokta: Ardahan, Hanak : I. Argişti
• Aras Nehri, Yoğunhasan ve Pasinler Kaleleri
• 3 büyük Urartu kenti:
• Armavir Blur
• Arinberd
• Karmir Blur
• Bastam Kenti: Kuzeybatı İran'da: II. Rusa'nın kenti : AYANİS KALESİ
• Urmiye Havzası: Çok odalı kaya mezarlar
• Uruatri ve Nairi Aşiretleri
• Urartular kendilerine Bianili diyor, onlara Urartu adını veren Asurlular.
• Ölü gömme
• Yivli Çanak Çömlek
• Kurucular: Aramu+Sarduri+İşpuini+Minua
• Minua:
• Kuzeybatı İran'daki Manna Krallığı
• Erzurum'da Diahuei Krallığı
• Malatya Krallığı'nı vergiye bağlıyor.
• Anzaf, Körzüt, Patnos (Alduiri), Şamram Kanalı, Van Toprakkale Meherkapı
• II. Sarduri'nin Çavuştepe'deki Sardurihinili kenti : Çavuştepe'de Haldi ve İrmuşini tanrılarına ait iki önemli tapınak var.
• Asurlular'la savaşlar
• Topzawa ve Mergeh Kervan stelleri
• Tanrı Haldi
• KİMMERLER GÖÇÜ
• II. Rusa'nın nüfus nakli yaptırdığı yerler:
• Tabal, Hate (Malatya), Muşki (Frig)
• II. Rusa'nın yapıları:
• Toprakkale
• Ayanis
• Kef Kalesi : Bazalt payeler
• Keşişgöl Barajı
• YIKILIŞ: BÜYÜK GÖÇ DALGALARI: Kimmer, Pers, Asur, Medler, İskitler
• Urartuca eklemeli ve Hurrice ile akraba bir dil; Çeçence ile İnguşça ile benzer.
• Pithos: Büyük malzeme depoları
• Fırtına Tanrısı: TEİŞEBA (Teşup)
• Güneş Tanrısı: ŞİWİNİ (Simegi)
• Kaya mezarları ve çok odalı mezarlar
• Frigler'in Fibulaları
• Pektoral: Kötü ruhlardan korunma

Eski Anadolu Tarihi - Geç Hitit Devletleri

Geç Hitit Devletleri

• III. Hattuşili döneminde ülkede 3 merkez var:
• Hattuşa
• Tarhuntaşşa : Konya vb.
• Kargamış: Antep vb.
• Devlet dağıldıktan sonra Tarhuntaşşa'da Hartapu; Kargamış'da Kuzi Teşup kralları var.
• Arami göçü: Süryanice konuşan Sami bir halk
• Tapınak ve saraylar bithilani mimarisinde
• Synkretizm: Çok dinlilik
• Kargamış'taki önemli yapılar:
• Uzun Duvar
• Kahramanlar Duvarı
• Kral Burcu
• Su Kapısı
• Kargamış çalışmaları: Henry Maundrell; 60lar
• Ortostat bloklar: Kabartmalı yassı taşlar
• Arapça, Süryanice, İbranice, Akadça, Aramca, Eski Fenikece: Semitik Diller

Kargamış: Antep, Nizip 

Maldiya: Malatya, Melid, Arslantepe Höyüğü / III. Şalmaneser'e yıllık vergi

Tabal: Kayseri, Niğde, Nevşehir, Aksaray, Kapadokya, İvriz Kabartması(Konya, Ereğli'de) : Bu kabartmada Niğde kralı Warpatamas ve Fırtına tanrısı resmedilmiş.

Kızıldağ: Konya, Karaman; Hartapu figürü, Milahıç Tepesi, Karadağ

Gurgum: Maraş: Şehrin adı II. Sargon tarafından Marqas yapılıyor.

Pattin: Antakya, Amuk ovası, Toroslar, Unqi, Amq, Arami etkisi

Kummuh: Kommagene, Adıyaman: Samsat Höyüğü

Que ve Hilakku: Adana Çukurova / II. Sargon tarafından Tabal Kralı Ambaris'earmağan ediliyor. / ÇİFT DİLDE -FENİKECE VE LUWİCE- ASLANTAŞ VE KARATEPE YAZITLARI: ADANA KADİRLİ'DE

Samal: Antep Zincirli Höyüğü / Esarhaddon Steli

Eski Anadolu Tarihi - Hititler

Hititler

• Hititler'den önce Hattiler
• Neşaca konuşuyorlar.
• Kil tabletlere verilen adlar:
• Sümerce'de DUB
• Akadça'da TUPPA
• Hititçe'de TUPPİ
• Hititler'in yazısı Eski Babil çivi yazısından alınma ve Hint Avrupa Dil ailesine mensup
• Hattiler ise Huri Dili kullanırlardı.
• Başkentleri: Boğazköy (Hattuşaş)
• Hititler'e ait çıkarılan belgeler:
• Çorum Maşathöyük : Tapigga
• Sivas Kuşaklı: Şarişşa
• Çorum Ortaköy: Şapinuwa
• Alalah'ı alan (Hatay): I. Hattuşili
• Halep'i alan: I. Murşili
• Devleti imparatorluk haline getiren ve Mitanni Dv. yıkan: Şuppililuma
• KADEŞ SAVAŞI: Hitit x Mısır  / II. Mutavalli döneminde
• II. Mutavalli başkenti Tarhuntaşşa'ya taşıyor.
• Hititler'in II. Ramses ve Amurrular'la savaşması ve galip gelmesi
• Kadeş Antlaşması: III. Hattuşili
• Yönetim: Teokratik monarşi
• Meclisler: Panku ve Tuliya
• Halk özgürler ve kölelerden oluşuyor.
• Başlıca Hitit kentleri:
• Suriye Ugarit
• Mersin Kız Kalesi Ura
• Halep
• Aleşiya (Kıbrıs)
• Alalah
• Troya
• Mikenai
• Hititler'in hukuka bakış açısı tamamen dinsel
• Eşit ceza ilkesi: TALION
• Bin Tanrılı inanç
• Devlet eli ile inanç: PANTHEON
• Tanrılar günlük yaşamları olan varlıklar
• Yazılıkaya
• Asur, Mısır, Babil ve Ahiyyawa ile ilişkiler
• Mitolojileri:
• Hitit Kökenli:
• İlluyanka
• Kaybolan Tanrı
• Gökten Düşen Ay
• Kamruşepa 
• Hurri Kökenli:
• Kumarbi / Hesiodos'un Theogonia eserine benzer.
• Gök Tanrısı Anu:Uranos
• Kumarbi: Kranos
• Fırtına Tanrısı Teşup: Zeus
• Ubelluri: Atlas ile benzeşiyor.
• Hedammu
• Ullibumi
• Avcı Keşşi (Appu)
• Mezopotamya Kökenli:
• Gılgamış
• Zalpa (Benzeri Asur Kralı Sargon ve Hz. Musa için de var.)
•